Nikogo nie powinno zdziwić, że Polska należy do grupy krajów o największym zanieczyszczeniu powietrza w całej Unii Europejskiej. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że wśród najbardziej zanieczyszczonych polskich miast znajdują się: Żywiec, Pszczyna, Rybnik oraz Wodzisław Śląski. Miastem o najgorszej jakości powietrza w całym kraju jest Żywiec, który w 2016 roku został uznany (według WHO) za najbardziej zanieczyszczone miasto w Europie. Mieszkańcy wymienionych powyżj miast szczególne zimą, w sezonie grzewczym, odczuwają rosnący poziom zanieczyszczenia powietrza. Wielu lekarzy zapewne może potwierdzić, że każdego roku właśnie w tym okresie wiele osób skarży się na problemy zdrowotne, będące konsekwencją znanego wszystkim smogu.
PROBLEM SMOGU – ZNANY NIE OD DZIŚ
Smog to swoistego rodzaju koktajl z trujących substancji chemicznych wymieszanych w powietrzu. Tworzą go pyły, pary i gazy emitowane przez zakłady przemysłowe, energetykę, i silniki spalinowe samochodów. Smog powstaje często w warunkach inwersji temperatury, przy braku ruchu powietrza. W Polsce o smogu usłyszeliśmy dopiero kila lat temu, niemniej jednak problem smogu nie jest zjawiskiem nowym. Obserwowano go już w pierwszej połowie ubiegłego wieku: w latach trzydziestych w Belgii, a w latach pięćdziesiątych w Londynie.
W znacznej mierze tworzeniu oraz utrzymywaniu się smogu sprzyja lokalizacja miasta, np. w kotlinach górskich, duża liczba zakładów przemysłowych, gęsta zabudowa mieszkaniowa, znaczne natężenie ruchu pojazdów z silnikami spalinowymi. W Polsce najbardziej dotkliwe dla nas zanieczyszczenie powietrza pochodzi z niskiej emisji, czyli z kominów znajdujących się na wysokości nie większej niż 40 m.
DLACZEGO NALEŻY PRZECIWDZIAŁAĆ SMOGU?
Jak wspomniano smog stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi oraz zwierząt. Jest to wynikiem dużej koncentracji agresywnych czynników chemicznych, takich jak dwutlenek siarki, tlenki azotu czy węglowodory aromatyczne, i stężenie drobnych pyłów (PM2,5, PM10). W Polsce, zwłaszcza w Małopolsce i Śląsku, w minionych latach poziom wymienionych gazów, pyłów przekraczał (nawet o ponad tysiąc procent) niemal każdego dnia wartości uznane za normatywne. Pod tym względem polskie miasta nie ustępują nawet stolicy Chin. Z danych szacunkowych wynika, że 79% – 86% mieszkańców Polski jest bezpośrednio narażonych na skutki zanieczyszczeń powietrza. Przeprowadzone do tej pory badania wyraźnie pokazują, że zarówno długoterminowa jak i krótkoterminowa ekspozycja na zanieczyszczenia gazowe i pyłowe znajdujące się w powietrzu ma znaczący wpływ na długość oraz jakość życia. Oddziałuje ona na zapadalność na choroby układu oddechowego, układu krążenia, układu nerwowego, nowotwory, przebieg ciąży i prawidłowy rozwój dzieci.
Udowodniono realny wpływ pyłu na rozwój dróg oddechowych u dzieci urodzonych przez matki narażone w trakcie ciąży na zanieczyszczenia powietrza. Wykonane obserwacje pokazały, że płuca takich niemowląt wykazują znacznie niższe wartości całkowitej objętości wydechowej, a dzieci te są częściej narażone na infekcje dróg oddechowych. Zanieczyszczenia powietrza oddziałują także na wzrost zachorowań na astmę, infekcje górnych dróg oddechowych, w tym m.in. powstawanie stanów zapalnych. Ponadto zanieczyszczenia powietrza skutkują Przewlekłą Obturacyjną Chorobą Płuc (POChP). Jest to nieuleczalna choroba zapalna płuc i oskrzelików będąca odpowiedzią układu oddechowego na wdychanie różnych substancji i pyłów. Prowadzi ona do kurczu oskrzelików oraz powstawania pęcherzy rozedmowych, przez co zmniejsza powierzchnię oddechową, prowadząc powoli do śmierci.
Ekspozycja na smog powoduje wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Co więcej, zanieczyszczenia związane z niską emisją mogą wpływać na upośledzenie funkcji poznawczych, większą skłonność do zachowań agresywnych, nadpobudliwość, częstsze występowanie depresji. Stwierdzono również, że nawet krótkoterminowy wzrost stężenia PM2.5 o 10 μg/m3, połączony z ekspozycją na gazowe zanieczyszczenia (tlenek węgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, ozon) przekłada się na wzrost ryzyka zgonu z powodu udaru mózgu aż o 11%. Oszacowano, że w 2014 roku zanieczyszczenie drobnym pyłem PM2,5, który może bez problemu przenikać do krwiobiegu, spowodowało 420 tys. przedwczesnych zgonów w aż 41 krajach europejskich.
JAK WALCZYMY ZE SMOGIEM W UE I POLSCE
Jakość powietrza w państwach należących do Unii Europejskiej poprawia się, ale wiele krajów nie spieszy się z wdrażaniem odpowiednich rozwiązań i przepisów, które zapewniają rzeczywiste przestrzeganie nałożonych limitów. Państwa UE zostały zobowiązane do redukcji emisji tlenków azotu, dwutlenku siarki, amoniaku, lotnych związków organicznych oraz pierwotnych cząstek pyłu zawieszonego. Podstawowym instrumentem mającym pomóc osiągnąć ten cel jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Clean Air For Europe, CAFE) wprowadzająca progi, wartości dopuszczalne i wartości docelowe zanieczyszczeń powietrza. Poza tym nakłada obowiązek wykonania oceny zanieczyszczeń z wykorzystaniem danych zebranych w punktach poboru prób.
W 2013 r. Komisja Europejska przyjęła pakiet zawierający nowy program „Czyste powietrze dla Europy”, w którym opisane zostały nowe cele, wymagania oraz możliwości ich realizacji do roku 2030. Ponadto została przyjęta nowa dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2193 w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania, która dotyczy instalacji o mocy 1-50 MW.
Również w Polsce podejmowane są różnego rodzaju działania mające na celu zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia powietrza. Pierwszym takim działaniem jest prowadzenie lokalnych spotkań edukacyjnych i interwencji. Nie ulega wątpliwości, że ważnym narzędziem w walce ze smogiem jest dofinansowanie wymiany kotłów i innych działań służących poprawie jakości energetycznej. W stolicy dofinansowuje się także instalowanie pomp ciepła oraz paneli słonecznych. W walce ze smogiem sprawdzają się również różnego rodzaju projekty społeczne, np. kampania fundacji Arka:
„Kochasz dzieci, nie pal śmieci”.
Biorąc pod uwagę ustawy antysmogowe, to pierwszym miastem w Polsce, które skorzystało z możliwości jakie ona daje jest Kraków, w którym od 2019 roku zakazane będzie palenie węglem i drewnem. Mniej restrykcyjną uchwałę antysmogową przyjęto w styczniu 2017 roku dla pozostałych terenów województwa małopolskiego. Ponadto w 2016 r. miasto Warszawa wystąpiło do Marszałka Województwa Mazowieckiego, by podjąć uchwałę antysmogową nie tylko dla Warszawy, ale dla województwa. Od października ubiegłego roku obowiązuje rozporządzenie dotyczące norm jakości dla kotłów, które ma wpłynąć na zmniejszenie emisji z palenisk domowych. Tymczasem od lipca br. w Polsce nie będzie można produkować ani instalować pieców o niższej niż piąta klasa emisyjności. W kotłach nie będzie można również instalować rusztów awaryjnych, służących do spalania odpadów komunalnych.
