W obecnych czasach duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego ma konkurencyjność gospodarki, która jest determinowana w dużej mierze poprzez działalność innowacyjną. Ważnym rodzajem innowacji są innowacje ekologiczne (ekoinnowacje), których idea została zapoczątkowana w pierwszej połowie lat 90. ubiegłego wieku. To właśnie wtedy wzrosło zainteresowanie tematyką zagrożeń dla środowiska, ale i innowacyjności gospodarki.
CZYM JEST EKOINNOWACJA?
Jest zjawiskiem równie złożonym oraz wielowymiarowym jak inne rodzaje innowacji. Niemniej jednak, ekoinnowacja jest czymś więcej niż instrumentem wdrażania zrównoważonego rozwoju. Stanowi ona przejaw trzeciej rewolucji przemysłowej. Jedną z pierwszych definicji ekoinnowacji podali M. Carley i P. Spapens, którzy ekoinnowacje zdefiniowali „jako zamierzone postępowanie cechujące się przedsiębiorczością, obejmujące etap projektowania produktu i zintegrowane zarządzanie nim w ciągu jego cyklu życia, które przyczynia się do proekologicznego unowocześnienia społeczeństw epoki przemysłowej dzięki uwzględnieniu problemów ekologicznych przy opracowywaniu produktów i związanych z nimi procesów. Ekoinnowacje prowadzą do zintegrowanych rozwiązań mających na celu zmniejszenie nakładów zasobów i energii, jednocześnie podnosząc jakość produktu lub usługi. Innowacja technologiczna jest jednym ze sposobów ekoinnowacji”. W innej definicji z 2006 r. innowacje ekologiczne to „tworzenie nowych i cenowo konkurencyjnych dóbr, procesów, systemów, usług i procedur zaprojektowanych w celu zaspokojenia potrzeb człowieka i zapewnienia wszystkim lepszej jakości życia przy minimalnym wykorzystaniu naturalnych zasobów w cyklu ich życia (materiałów, włącznie z energią i powierzchnią) w przeliczeniu na jednostkę produktu i minimalnej emisji substancji toksycznych”. Tymczasem Główny Urząd Statystyczny definiuje innowację przynoszącą korzyści dla środowiska jako nowy lub istotnie ulepszony produkt (wyrób lub usługa), proces, metodę marketingową lub organizacyjną, które przynoszą korzyści dla środowiska w porównaniu z rozwiązaniami alternatywnymi. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju zaznacz, że pojęcie innowacji w pełni wpisuje się w pojęcie ekoinnowacji, jednak jedynie pod warunkiem jej rozszerzenia o dwa kwestie: (1) jest to innowacja, która odzwierciedla koncepcję wyraźnego nacisku na zmniejszenie wpływu na środowisko, w sytuacji gdy taki efekt może się pojawić bądź nie, (2) obejmuje innowacje w strukturach społecznych i instytucjonalnych.
TYPY EKOINNOWACJI
Najczęściej spotykana klasyfikacja ekoinnowacji dzieli je na:
• technologiczne (procesowe) – wprowadzające znaczące zmiany w metodach produkcji (technologii, urządzeń czy oprogramowania) i dostarczania produktów;
• społeczne (np. zachowanie, nawyki konsumpcyjne); wymiar społeczny obejmuje metody zaangażowania potencjału twórczego społeczeństwa, na przykład ekologicznych koncepcji życia lub społecznej odpowiedzialności biznesu. Zrównoważona konsumpcja jest kluczowym słowem w kontekście ekoinnowacji społecznych
• organizacyjne (np. ekoaudyty, zielone B+R – badania i rozwój) – polegają one na implementacji metod organizacyjnych i systemów zarządzania służących ochronie środowiska w produkcji i konsumpcji.
• instytucjonalne np. platformy współpracy, nieformalne grupy, sieci powołane w celu zajmowania się kwestiami środowiskowymi,
• marketingowe – wdrożenie nowej metody marketingowej, wiążącej się z dużymi zmianami w dystrybucji, promocji lub strategii cenowej.
KORZYŚCI PŁYNĄCE Z WDRAŻANIA EKOINNOWACJI
• zapobieganie antropogenicznemu obciążeniu środowiska,
• zmniejszanie negatywnego oddziaływania na środowisko w obszarze emisji zanieczyszczeń (niekiedy ich eliminacja),
• minimalizowanie wykorzystania zasobów- redukcja zużycia surowców, materiałów, wody, lub energii,
• poprawa zdrowia społeczeństwa, zwiększenie świadomości ekologicznej,
• powstawanie nowych rynków, co wiąże się z tworzeniem nowych miejsc pracy,
• poprawa jakości oraz zmiana struktury metabolizmu przemysłowego.
WSPIERANIE IDEA EKOINNOWACJI
W ostatnich latach – w sytuacji zaostrzania się problemów ekologicznych i poszukiwań bardziej zrównoważonego paradygmatu rozwoju gospodarczego po globalnym kryzysie – ekoinnowacje cieszą się coraz większym zainteresowaniem ze strony władzy publicznej oraz naukowców. W ramach działań Unii Europejskiej stworzony został program „Eco-Innovation Observatory” (EIO), który w oparciu o system wskaźników stworzył ranking Eco-Innovation Scoreboard (EIS). Pozycja Polski w rankingu na tle pozostałych Państw członkowskich w latach 2010- 2013 była bardzo słaba. W ciągu 4 lat obserwacji Polska w sferze ekoinnowacji znajdowała się na końcu państw UE, ponadto wskaźnik w każdym roku badań był 2 razy mniejszy od średniej europejskiej. Wśród europejskich instrumentów wspierających ekoinnowacje wymienić należy m.in.: 7th Framework Programme (program wspierający badania w zakresie ochrony środowiska), Competitiveness and Innovation Framework Programme (program powołany w celu rozwoju konkurencyjności i innowacji, w tym także ekologicznych), LIFE+ (program skoncentrowany na wspieraniu rozwoju ekoinnowacji). Ponadto na temat ekoinnowacji mowa jest w programie ramowym Unii Europejskiej „Horyzont 2020”, który jest największym w historii Unii programem w zakresie badań naukowych i innowacji. W ciągu 7 lat (2014 – 2020) trwania „Horyzont 2020” na nowatorskie badania i innowacyjne rozwiązania przeznaczono łącznie 77 028,3 mln euro. W ostatnim okresie również w Polsce pojawiło się wiele inicjatyw, które albo same są ekoinnowacjami, albo nakierowane są na tworzenie, propagowanie lub wdrażanie ekoinnowacji. Świetnym przykładem takiej inicjatywy jest Ekocentrum ICPPC (Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi), które propaguje ekoinnowacyjne rozwiązania technologiczne dotyczące odnawialnych źródeł energii, systemów ochrony wód, oraz ekologicznych systemów budownictwa.
